به نقل از «ایرنا»

درباره قاسم انوار

تاریخ انتشار: ۲۵ آذر ۱۳۹۹ | کد خبر: ۳۰۳۳۴۲۸۷

سید معین‌الدین علی انواری تبریزی مشهور به قاسم انوار در ۷۵۷ قمری در سراب تبریز دیده به جهان گشود و در آنجا به تحصیل معارف پرداخت. وی به زبان‌های فارسی، ترکی و گیلکی شعر سروده ‌و در بیشتر شعرها خود را قاسم، قاسمی و گاهی قاسم انوار تخلص کرده ‌است. انوار در حلقه مریدان شیخ‌صدرالدین موسی فرزند و جانشین شیخ صفی‌الدین اردبیلی درآمد و بعدها مورد اعزاز و تکریم مشایخ فرق صوفیه‌ عصر تیموری مانند نقشبندیه، نعمت اللهیه و حروفیه قرار گرفت.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

(۱)

در دوران جوانی از آذربایجان به خراسان سفر کرد و در خراسان شهرتی فراگیر یافت. در میان شاگردان و پیروان وی شماری از امیرزادگان دربار هرات نیز وجود داشتند. شهرت قاسم انوار در هرات و افزایش روزافزون پیروان او موجب هراس صاحب منصبان این دیار به ویژه بایسنقر میرزا شد. تا آن که در ۸۳۰ قمری به سبب تهمت ارتباط با احمد لر قاتل شاهرخ میرزا، مجبور به ترک هرات شد و در سمرقند سکونت یافت و سپس به خرگرد جام رفت و در آنجا خانقاهی را درست کرد. (۲) بنابراین باید زندگی و احوال قاسم انوار را روایتی روشن از تنازعات نظام خانقاهی عصر تیموریان به شمار آورد. مولف مطلع السعدین که در شمار مورخان معاصر قاسم انوار است، او را مرتضای اعظم و مقتدای مکرم میرسید قاسم تبریزی خوانده است.

این مطالب خلاصه ترین و عام‌ترین شرح احوال قاسم انوار است اما برای شرح و اطلاعات کامل‌تر در خصوص زندگینامه این شاعر نامدار، می‌توان به آثار دیگری چون کتاب ریحانه الادب اشاره کرد.

محمدعلی تبریزی مدرس در کتاب ریحانه الادب درباره قاسم انوار چنین می گوید: قاسم انوار، عارفیست فاضل و شاعر ماهری بود... که در اصول طریقت و سیر و ملوک پست ارادت به سلطان صدرالدین اردبیلی، جد عالی سلاطین صفویه داده و در خدمت آن پیرو روشن ضمیر بسیار می‌کوشیده است و به قاسم انوار ملقب شده است. از دیگر افرادی که به شرح زندگانی و سرگذشت قاسم انوار در تواریخ ادبی و سیاسی ایران پرداخته‌اند، می‌توان به سعید نفیسی اشاره کرد که در مقدمه کتاب «کلیات قاسم انوار» در ۱۱۲ صفحه به طور کامل بیان داشته و مهمترین اسناد را درباره وی از ۳۳ کتاب معروف آورده به نقد و بررسی پرداخته است. (۳) همچنین در نفحات الانس جامی و تذکره الشعراء دولتشاه سمرقندی و در کتاب تاریخ ادبی ایران اثر خاورشناس معروف انگلیسی ادوارد. ج. براون درباره قاسم انوار، اطلاعات ارزنده‌ای وجود دارد. ادوارد براون، انوار را دومین شاعر عصر امیر تیموری که مورد توجه همگان بوده است، می‌داند. کتاب شاه قاسم انوار بررسی احوال و آثار، نوشته حسن نصیری‌جامی، منبع دیگری به شمار می رود که به تحلیل در خصوص آثار این شاعر می پردازد، این اثر را انتشارات مولی در ۱۳۹۳ خورشیدی  به چاپ رساند، این کتاب از جمله آثار جدیدی به شمار می رود که به بررسی احوال و آثار قاسم انوار اختصاص یافته است. نگارنده در این اثر به شرح نام، ولادت، کودکی، خانواده، تخلص و القاب، مذهب، سفرها، وفات، آرامگاه، معاصران، مریدان، آثار، سبک و احوال انوار می پردازد.

آثار و تالیفات

این شاعر نامدار سده هشتم که جایگاه معنوی و عرفانی ویژه ای در زمان خود داشته، تالیفاتی را به نظم و نثر به زبان فارسی به رشته تحریر درآورده است. یکی از ارزنده‌ترین آثار برجای مانده از انوار، مثنوی‌ انیس‌العارفین و صدمقام هستند که در بیان اصطلاحات عرفان و تصوف سروده شده‌اند. انوار رساله ‌ای در بیان علم و رسالۀ سؤال و جواب را با نثری ساده نوشت. از وی دیوان اشعار و کلیاتی به یادگار مانده که شامل تعدادی غزل، قطعه، رباعی و چند مثنوی ‌است. این کلیات یکبار به همت سعید نفیسی در تهران و در ۱۳۳۷ خورشیدی چاپ شده است. مهم‌ترین بخش کلیات او غزلیات او است که معانی عرفانی را دربرمی گیرد و بیشتر چاشنی‌گیر غزل‌های مولوی است. از دیگر آثار انوار می‌توان به ذکره الاولیاء یا مقامات الاعارفین(مثنوی) و کتاب‌های امامت، حوارئیه و سند خرقه لمحا اشاره کرد. رساله حورائیه یکی از مشهورترین و بحث انگیزترین رباعیات تاریخ ادب فارسی به شمار می رود چراکه برخی آن را به شیخ ابوسعید ابوالخیر نسبت داده اند.(۴) همچنین مثنوی انیس العارفین به انضمام پنج رساله انوار (حورائیه، مقامات العارفین، بیان علم، سؤال و جواب، بیان واقعه) به تصحیح و توضیح حسن نصیری جامی از طرف نشر مولی منتشر شده است.

ویژگی اشعار انوار

قاسم انوار در اشعارش به بیان افکار بلند حکیمانه و عارفانه خود پرداخته و یکی از مهم ترین ویژگی های اشعار وی این است که مانند مولانا جلال الدین، اشعار وی مملو از آیات قرآن و تعبیرات بزرگان تصوف است. او در دیوان خود از عارفان و صوفیان بزرگ اسلام چون حسین بن منصور حلاج، بایزید بسطامی، غزالی و بشر حافی به نیکی و احترام یاد می­ کند و بیشتر اندیشه­‌های والای آنان را می ­ستاید، از طرفی به امامان شیعه چون امام علی(ع)، امام حسین(ع)، امام جعفر صادق (ع) و امام مهدی(عج) ابراز ارادت می­ کند. وی در میان اهل بیت(ع) بیش از همه به حضرت علی (ع) اقتدا کرده و یک غزل عارفانه به آن امام همام(ع) اختصاص داده است که در آن به صراحت خود را پیرو راستین ایشان قلمداد می کند. بنابراین قاسم انوار پایبند به مسایل اخلاقی است و جنبه های اخلاقی اشعارش را با مهارت تمام به متون دینی و قرآنی پیوند می زند، تاثیر منابع اصیل دینی از جمله تجلی قرآن را در اشعار قاسم انوار به خوبی می توان مشاهده کرد.

قاسم انوار دارای ذوقی سرشار و روحیه عرفانی بود و حالات عرفانی خود را در قالب شعر و منظومه به نظم می‌کشید. به گونه‌ای که اشعار عرفانی او  در ۱۰۶۰ قمری در هند تدریس می‌شد و مورد توجه قرار گرفت. همچنین زبان شعری انوار با توجه به سبک سده هشتم و نهم، همان زبان عرفانی و عارفانه رایج در «سبک عراقی» است و دیوان اشعارش را بیشتر در مورد وحدت وجود و اصطلاحات دینی و عرفانی سرود و در اشعارش به شاعران عارفی چون مولانا، حافظ و سناییبیشترین گرایش داشت.

این شاعر نامدار دوره تیموریان توانست با استفاده از شگردهای گوناگون موسیقی درونی، به کارگیری اوزان متنوع و خوش آهنگ، انتخاب واژه های زیبا و دلنشین، ایجاد تناسب، تکرار، هماهنگی آوایی واج ها و استفاده از انواع ایهام و دیگر آرایه های بدیع بر روح مخاطب اثر بگذارد و اشعار خود را دلنشین و دل انگیز جلوه دهد. همچنین مثنوی‌های انوار ساده و همراه با تمثیل و ذکر حکایات مناسب مقام است. همچنین با نگارش ملمعات گیلکی توانست بسیاری از کلمات و تعبیرات یک لهجه محلی ایرانی را زنده نگه دارد.

از میان اشعار انوار، غزل‌های او از همه مشهورتر و زیباتر است در ادامه به یکی از آنها می‌پردازیم:

بود یک پروانه شوریده حال

جان شیرین کرده بر آتش و بال

دید شمعی را که با صد سوز و درد

اشک گلگون می‌رود بر روی زرد

غیرتش بگرفت دامن، مردوار

چرخ می‌زد گرد آتش بی‌قرار

خاموشی

سرانجام دومین شاعر بزرگ عصر تیموریان در ۸۳۷ قمری دیده از جهان فروبست و در روستای لنگر تربت جام به خاک سپرده شد و بقعه‌ای بر روی قبر او ساخته شد.

معماری آرامگاه انوار

آرامگاه قاسم انوار یکی از مکان‌های تاریخی و دیدنی شهرستان تربت جام محسوب می شود. این بقعه با آجر و گچ به دست امیر علی‌شیر نوایی در روستای لنگر در ۲۴ کیلومتری شمال غربی تربت جام ساخته شد و دارای کتیبه‌هایی از دوران صفویه است. قدمت آرامگاه شاه قاسم انوار را اوایل دوره قاجار می دانند و در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۵۴خورشیدی به عنوان آثار ملی ایران به ثبت رسید. معماری این بنا به صورت مستطیل دارای ۲ ایوان در قسمت‌های شمال شرقی و جنوب غربی است و حجره‌هایی در طرفین ایوان شمال شرقی و ضلع شمالی دارد. در داخل بنا چهار طاقی وجود دارد که در شاه نشین نیم هشت ضلعی شمال شرقی، مقبره‌ منسوب به شاه قاسم قرار دارد. در حجره سمت راست قبر منسوب به پسر شاه قاسم واقع شده و سقف آن، دارای کاربندی ساده ۲۴ ضلعی و در چهار گوشه است.
 

منابع:

۱- جامی، عبدالرحمان (۱۳۷۰). نفحات الانس. تهران: اطلاعات. ص۵۹۰

۲- علی میرانصاری. «احمد لر». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.

۳-برای اطلاعات بیشتر ر. ک.کلیات قاسم انوار. سعید نفیسی. تهران: انتشارات کتابخانه سینایی، ۱۳۳۷.

۴- برای اطلاعات بیشتر ر. ک ذبیح‌الله صفا. تاریخ ادبیات در ایران. چاپ سوم. تهران: ابن‌سینا، ۱۳۴۲، ص ۴۴۸

برچسب‌ها دانشنامه شاعر سعید نفیسی دوره قاجار ادبیات فارسی حافظ

منبع: ایرنا

کلیدواژه: دانشنامه شاعر سعید نفیسی دوره قاجار ادبیات فارسی حافظ دانشنامه شاعر سعید نفیسی دوره قاجار ادبیات فارسی حافظ اخبار کنکور قاسم انوار سعید نفیسی شاه قاسم

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۰۳۳۴۲۸۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

فال حافظ امروز : یک غزل ناب و یک تفسیر گویا (8 اردیبهشت)

دیده دریا کنم و صبر به صحرا فکنم
و اندر این کار دل خویش به دریا فکنم

از دل تنگ گنهکار برآرم آهی
کآتش اندر گنه آدم و حوا فکنم

مایه خوشدلی آن جاست که دلدار آن جاست
می‌کنم جهد که خود را مگر آن جا فکنم

بگشا بند قبا ای مه خورشیدکلاه
تا چو زلفت سر سودازده در پا فکنم

خورده‌ام تیر فلک باده بده تا سرمست
عقده دربند کمر ترکش جوزا فکنم

جرعه جام بر این تخت روان افشانم
غلغل چنگ در این گنبد مینا فکنم

حافظا تکیه بر ایام چو سهو است و خطا
من چرا عشرت امروز به فردا فکنم

تفسیر :

افسوس گذشته و اشتباهاتی که مرتکب شده اید فکر شما را پریشان و آشفته کرده و بابت آن بسیار ناراحت هستید. اما چاره کار حسرت خوردن نیست و فایده ای نخواهد داشت.

در برابر رنج های زندگی صبوری کرده و به لذت های فانی دنیا دلبسته نباشید. برای داشتن آینده بهتر به خداوند توکل کرده و با عقل و درایت رفتار کنید تا به موفقیت برسید.

زندگی نامه حافظ

حافظ، شاعر فارسی زبان قرن هشتم هجری بوده که در سال ۷۲۷ هجری قمری در شهر شیراز متولد شد. پدر او بهاءالدین محمد نام داشت که در دوران کودکی حافظ، از دنیا رفت. حافظ در دوران نوجوانی شاگرد نانوا بود و به‌همراه مادرش زندگی سختی را سپری می‌کرد. گفته می‌شود او در اوقات فراغت خود به مکتب‌خانه‌ای که نزدیک نانوایی بود می‌رفت و خواندن و نوشتن را از همان جا فراگرفته است. او در مجالس درس علما و بزرگان زمان خود شرکت می‌کرد و نیز‌زمان برای کسب درآمد به کارهای سخت و طاقت فرسا می‌پرداخت. خانه حافظ در محله شیادان شیراز بود.

این شاعر بزرگ در دوران جوانی بر تمام علوم مذهبی و ادبی مسلط شد و در دهه بیست زندگی خود به یکی از مشاهیر علم و ادب سرزمین خود تبدیل شد. جالب است بدانید که او قرآن را به‌طور کامل حفظ بود و به همین خاطر تخلص حافظ را برای او انتخاب کردند. شمس الدین محمدبن بهاءالدین محمد حافظ شیرازی حدود چهل سال در حوزه درس استادان آن زمان از قبیل قوام الدين عبدالله، مولانا بهاء الدين عبدالصمد بحرآبادی، مير سيد شريف علامه گرگانی، مولانا شمس الدين عبدالله و قاضی عضدالدين عيجی  شرکت می‌کرد و به همین خاطر به اکثر دانش‌های زمان خود مسلط بود.

حافظ در دوران شاه شیخ ابواسحاق به دربار راه پیدا کرد و شغل دیوانی را برای خود انتخاب کرد. او علاوه بر شاه ابواسحاق، در دربار شاهان دیگری همانند شاه شیخ مبارزالدین، شاه شجاع، شاه منصور و شاه یحیی نیز حضور پیدا کرده بود. حافظ از طریق دیوانی امرار معاش می‌کرد و شاعری شغل اصلی او نبود. جالب است بدانید که بزرگ‌ترین گناه از نظر حافظ، ریاکاری و مردم‌فریبی بود. حافظ در دوران زندگی خود اشعار به‌ویژه غزلیات بسیار زیبا و معنی‌داری سروده است که نیز‌اکنون پس از گذشت قرن‌ها از آن، بوی تازگی داده و خواندنش آرامش‌بخش است. دیوان اشعار حافظ شامل غزلیات، قصیده، مثنوی، قطعات و رباعیات می‌شود.

حافظ در دوران جوانی عاشق دختری به نام شاخه نبات شد؛ البته برخی بر این عقیده‌اند که نام همسر حافظ نسرین بود و او این نام را به‌دلیل شیرین زبانی معشوقه‌اش به او اختصاص داده است. او برای رسیدن به معشوقه‌اش، ۴۰ شبانه روز را به‌طور مستمر در آرامگاه باباکوی شب زنده‌داری کرده و به دعا پرداخت. سپس، با شاخه نبات ازدواج کرد و حاصل این ازدواج یک فرزند پسر بود. حافظ تنها یک بار ازدواج کرد و پس از مرگ همسرش مجرد ماند. به همین خاطر بسیاری از عارفان و عاشقان، عشق مقدس و واقعی را در حافظ جستجو می‌کنند. پسر این شاعر بزرگ نیز در دوران جوانی در راه سفر نیمه‌کاره به هند همراه پدرش از دنیا رفت.

در تقویم رسمی ایران، ۲۰ مهر روز بزرگداشت حافظ است و هر ساله در این روز مراسم بزرگداشت حافظ با حضور پژوهشگرانی در سراسر دنیا روی آرامگاهش در شهر شیراز برگزار می‌شود.

 

آثار حافظ

دیوان حافظ شامل ۵۰۰ غزل، ۴۲ رباعی و چند قصیده است که آن را در در ۵۰ سال از زندگی خود سروده است؛ یعنی به‌طور متوسط در هر سال تنها ۱۰ غزل سروده است؛ زیرا او در لحظاتی خاص به سرودن اشعار خود می‌پرداخت و تمرکز خود را روی خلق آثاری ناب گذاشته بود که شایسته مقام معشوق باشد. این نکته بسیار قابل‌توجه و تامل‌برانگیز بوده و به همین خاطر دیوان او را به یک کتاب خاص و خواندنی تبدیل کرده است. دیوان حافظ بیش از ۴۰۰ بار به زبان فارسی و زبان‌های دیگر دنیا به چاپ رسیده است. حافظ لقب ماهرترین غزل‌سرای زبان فارسی را نیز با اقتدار از آن خود کرده و تک بیت‌های او بسیار درخشان و تماشایی است.

شاید تعبیر کردن یا قدرت تاویل پذیری را بتوان از مهم‌ترین خصوصیات اشعار حافظ به حساب آورد؛ زیرا هر کس که دیوان حافظ را باز کرده و غزلی از آن می‌خواند، با توجه به شرایط روحی خود برداشت متفاوتی از آن می‌کند؛ به‌گونه‌ای که حافظ آن شعر را فقط برای حال آن لحظه او سروده است. در اشعار حافظ، تناسبات هنری به شکلی ظریف و دقیق رعایت شده‌اند و ایهام و ابهام را به جا و درست به کار برده است. در برخی از اشعار حافظ، زبان طنز نیز به کار گرفته شده تا ناگفته‌ها به کمک زبان طنز بیان شود.

کانال عصر ایران در تلگرام بیشتر بخوانید: فال حافظ امروز : یک غزل ناب و یک تفسیر گویا (7 اردیبهشت)